﴿ وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ ۖ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ ﴾ (186)
〈ഇക്കാരണത്താൽ ഇബ്നു ഉമർ (റ) നോമ്പ് തുറക്കുന്ന സമയത്ത് തൻെറ വീട്ടുകാരേയും മക്കളെയും ഒരുമിച്ച് കൂട്ടി പ്രാർത്ഥിക്കാറുണ്ടായിരുന്നുവെന്ന് രിവായത്ത് ചെയ്യപ്പെട്ടിട്ടുള്ളതും പ്രസ്താവ്യമാകുന്നു.〉 [വിശുദ്ധ ഖുർആൻ വിവരണം, പുറം 1/313]
റമളാനിൽ നോമ്പ് നിർബ്ബന്ധമാക്കിയിരിക്കുന്നു. എന്നാൽ രോഗികൾക്കും യാത്രക്കാർക്കും ഇളവുണ്ട്. അവർ മറ്റു ദിവസങ്ങളിൽ നോമ്പെടുത്താൽ മതിയാകും. അല്ലാഹുവിനെ സ്മരിച്ച്, അവൻെറ മഹത്വവും ഏകത്വവും വാഴ്ത്തുന്നതിനു വേണ്ടിയാണ് നോമ്പ് നിയമമാക്കിയിരിക്കുന്നത്. ഇപ്രകാരം റമളാൻ വ്രതത്തെക്കുറിച്ച് പറഞ്ഞതിനു ശേഷമാണ് ദുആ സംബന്ധിച്ച സൂക്തം വരുന്നത്.
ദുആ എന്നത് രണ്ടു തരമാണ്. (1) ഇബാദത്ത് എന്ന അർത്ഥത്തിലുള്ള ദുആ (دُعَاءُ عِبَادَةٍ). നമസ്കാരം, നോമ്പ്, സകാത്, ഹജ്ജ് പോലുള്ള ഇബാദത്തുകളെ കുറിക്കാൻ ദുആ എന്ന പദം ഉപയോഗിക്കും. അത്തരം ധാരാളം സന്ദർഭങ്ങൾ ഖുർആനിലുണ്ട്. (2) പ്രാർത്ഥന എന്ന അർത്ഥത്തിലുള്ള ദുആ (دُعَاءُ مَسْأَلَةٍ). ചോദിക്കുക, അപേക്ഷിക്കുക, യാചിക്കുക, കേഴുക എന്നൊക്കെയായിരിക്കും അപ്പോൾ ദുആയുടെ അർത്ഥം. ഈ അർത്ഥത്തിലും ദുആ എന്ന പദം നിരവധി സന്ദർഭങ്ങളിൽ ഖുർആനിൽ പ്രയോഗിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇവിടെയും ഈ അർത്ഥത്തിലാണ് ഉപയോഗിച്ചിരിക്കുന്നത്. ചില സന്ദർഭങ്ങളിൽ രണ്ട് അർത്ഥങ്ങളും ഒരുമിച്ചും ഉദ്ദേശിക്കപ്പെടാം. കാരണം, ദുആ ഉൾച്ചേരാത്ത ഒരു ആരാധനയുമില്ല. ‘ദുആ തന്നെയാണ് ആരാധന’ (الدُعَاءُ هُوَ الْعِبَادَة) എന്ന് നബി ﷺ യിൽനിന്ന് സ്ഥിരപ്പെട്ട ഒരു രിവായത്തും, ‘ദുആ ആരാധനയുടെ മജ്ജയാണ്’ (الدُعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَة) എന്ന് സ്ഥിരപ്പെടാത്ത ഒരു രിവായത്തും ഉദ്ധരിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്.
ഇക്കാലത്ത് അല്ലാഹു അല്ലാത്തവരോട് ദുആ ചെയ്യുന്നവർ അതിനെ ന്യായീകരിക്കാറുള്ളത് തങ്ങൾ ചെയ്യുന്നത് ദുആ അല്ല, ഇസ്തിഗാസഃ മാത്രമാണ് എന്നു പറഞ്ഞുകൊണ്ടാണ്. ഇത്തരം ദുർന്യായങ്ങളൊന്നും അല്ലാഹുവിൻെറ മുന്നിൽ വിലപ്പോവുകയില്ല. മക്കയിലെ മുശ്രിക്കുകൾ, താഴെ കൊടുത്തതു പോലെ, ഇതിനെക്കാൾ വലിയ ദുർന്യായങ്ങൾ നിരത്തിയിട്ട് അതൊന്നും വിലപ്പോവുകയുണ്ടായില്ലല്ലോ. അവരുടെ ന്യായവാദങ്ങൾ ഇപ്രകാരമായിരുന്നു:
ഇതുപോലുള്ള ദുർന്യായങ്ങളൊന്നും വിലപ്പോവുകയുണ്ടായില്ല. ശരിയായ വിശ്വാസത്തിലേക്ക് മടങ്ങാത്തവർ ഭൂലോകത്ത് വെച്ചു തന്നെ ശിക്ഷക്കു വിധേയരായി. പരലോകത്ത് അവരെ കാത്തിരിക്കുന്നത് വേദനയേറിയ നരക ശിക്ഷയും.
അല്ലാഹു ഉയരങ്ങൾക്കെല്ലാം ഉപരിയിൽ, അർശിനും മീതെ, സൃഷ്ടികൾക്ക് അതീതനായുള്ളവനാണ്. അതേസമയം, അവൻ ‘ബാത്വിൻ’ അഥവാ ഏറ്റവും അടുത്തവനുമാണ്. ആരോരുമറിയാതെ ദൃഷ്ടി റാഞ്ചിയെടുക്കുന്ന കട്ടുനോട്ടങ്ങൾ, ഹൃദയ രഹസ്യങ്ങൾ, വികാര വിചാരങ്ങൾ എല്ലാം അറിയുന്നവനാണ് അല്ലാഹു. അവൻ മനുഷ്യൻെറ ജീവനാഡിയെക്കാളും സമീപസ്ഥനാണ്. ജീവനാഡിയെക്കാളും അടുത്ത അല്ലാഹുവിനും തൻെറ അടിമക്കും ഇടയിൽ ഒരു മധ്യവർത്തിക്ക് നിൽക്കാൻ ഇടമെവിടെ? നബി ﷺ യോട് അല്ലാഹു ആജ്ഞാപിക്കുന്നത് കാണുക:
〈നിന്നോട് എൻെറ ദാസന്മാര് എന്നെ കുറിച്ച് ചോദിച്ചാല് ഞാന് ഏറ്റവും സമീപസ്ഥനാണെന്ന് പറയുക. പ്രാര്ത്ഥിക്കുന്നവന് എന്നോട് പ്രാര്ത്ഥിച്ചാല് ഞാന് ആ പ്രാര്ത്ഥനയ്ക്ക് ഉത്തരം നല്കും. എൻെറ ഈ ആഹ്വാനം അവര് ചെവിക്കൊള്ളുകയും എന്നില് വിശ്വസിക്കുകയും ചെയ്യട്ടെ. എങ്കിൽ അവര് സന്മാർഗ്ഗം പ്രാപിച്ചേക്കാം.〉 (ബഖറഃ 186)
ഈ സൂക്തത്തിൻെറ പൂർവ്വബന്ധം പരിഗണിച്ചുകൊണ്ട് ഇബ്നു ഉമർ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا ചെയ്യാറുണ്ടായിരുന്ന ഒരു നടപടി വിശുദ്ധ ഖുർആൻ വിവരണത്തിൽ ഉദ്ധരിച്ചിട്ടുണ്ട്. അദ്ദേഹം നോമ്പ് തുറക്കുന്ന സമയത്ത് വീട്ടുകാരെയും മക്കളെയും ഒരുമിച്ച് കൂട്ടി പ്രാർത്ഥിക്കാറുണ്ടായിരുന്നു എന്നതാണ് അത്. ദീൻ മനസ്സിലാക്കുന്നതിലും പ്രയോഗവൽക്കരിക്കുന്നതിലും നാം പിന്തുടരേണ്ടത് സലഫുകളുടെ രീതിയാണ്. പ്രമാണങ്ങളിലെ മൂലവാക്യങ്ങൾ മനസ്സിലാക്കിയെടുക്കാനും വ്യാഖ്യാനിക്കാനും ജീവിതത്തിലേക്ക് പകർത്താനും സ്വഹാബത്തിൻെറ ഗ്രാഹ്യം (فَهْمُ الصَحَابَةِ) അവലംബിക്കണം എന്നുള്ളതാണ് അതിൻെറ ആകത്തുക. അവർ എങ്ങനെയാണോ പ്രമാണവാക്യങ്ങൾ ഗ്രഹിച്ചതും വ്യാഖ്യാനിച്ചതും പ്രയോഗവൽക്കരിച്ചതും അതേപടി അവരെ നാം പൂർണ്ണമായും പിന്തുടരണം. എങ്കിൽ മാത്രമേ നാമും അവരെപ്പോലെ സന്മാർഗ്ഗം പ്രാപിക്കുകയുള്ളു. ഇതാണ് സലഫീ മൻഹജ്, അഥവാ അഹ്ലുസ്സുന്നഃ പിന്തുടരുന്ന സത്യമാർഗ്ഗം.
എന്നിരിക്കെ, ഇബ്നു ഉമർ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا യുടെ മേൽപറഞ്ഞ നടപടിയെ കുറിച്ച് ഒരു വിശകലനം അനിവാര്യമായിത്തീരുന്നു. യഥാർത്ഥത്തിൽ നോമ്പ് തുറക്കുന്ന സമയത്ത് വീട്ടുകാരെയും മക്കളെയും ഒരുമിച്ച് കൂട്ടി പ്രാർത്ഥിക്കുക എന്നത് പിന്തുടരപ്പെടേണ്ട ഒരു ചര്യയല്ല. കാരണം:
ഇബ്നു ഉമർ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا നോമ്പ് തുറക്കുന്ന സമയത്ത് വീട്ടുകാരെയും മക്കളെയും ഒരുമിച്ച് കൂട്ടി ദുആ ചെയ്യാറുണ്ടായിരുന്നു എന്ന കാര്യം ഇത്തരം ഒരു ഇജ്തിഹാദാണ്. നബി ﷺ അങ്ങനെ ചെയ്തിട്ടില്ല. മറ്റു സ്വഹാബിമാരും അങ്ങനെ ചെയ്തിട്ടില്ല. നോമ്പ് തുറക്കുമ്പോൾ, അല്ലെങ്കിൽ നോമ്പ് തുറക്കുന്ന സമയത്ത് നടത്തുന്ന പ്രാർത്ഥന തള്ളപ്പെടുകയില്ല എന്ന രിവായത്തുകൾ ദുർബ്ബലവുമാണ്. വിഷയത്തിൻെറ നാനാവശങ്ങളും പരിഗണനാർഹമായ മറ്റു കാര്യങ്ങളും വെച്ചുനോക്കുമ്പോൾ ഇത് പിന്തുടരപ്പെടേണ്ട ഒരു ചര്യയല്ല എന്ന് പറയാതെ വയ്യ.
നോമ്പുകാരൻ നോമ്പ് തുറക്കുന്ന സമയത്ത് നടത്തുന്ന പ്രത്യേകമായ പ്രാർത്ഥനയെ കുറിച്ചാണ് മുകളിൽ പറഞ്ഞത്. നോമ്പുകാരൻ നോമ്പുതുറക്കുന്നതു വരെ നടത്തുന്ന പൊതുവായ പ്രാർത്ഥനയെ കുറിച്ചല്ല. അത് തള്ളപ്പെടുകയില്ലെന്നും അതിനു വലിയ സ്വീകാര്യതയുണ്ടെന്നുമുള്ള കാര്യം നാം വിസ്മരിച്ചു കൂടാ. അതിനാൽ നോമ്പുകാർ അവരുടെ ഐഹികവും പാരത്രികവുമായ നന്മക്കു വേണ്ടി അല്ലാഹുവിനോട് നോമ്പുകാലത്ത് ഉള്ളുരുകി പ്രാർത്ഥിക്കണമെന്നു തന്നെയാണ് മേൽ സൂക്തത്തിൻെറ സന്ദർഭം നമ്മെ ഉണർത്തുന്നത്.